Vorstschade

Bloemen of kleine vruchtjes raken inwendig beschadigd wanneer er binnenin ijskristallen gevormd worden. Deze ijskristallen groeien vooral tussen de cellen (extracellulair). Dit effect onttrekt water uit de aanliggende cel, waardoor deze uitdroogt. Wanneer deze uitdroging een kritisch punt bereikt, wordt de stabiliteit van de celmembranen onherstelbaar aangetast. De cel sterft dan af.

Men kan deze schade vaststellen door na een vorstnacht de bloemen in de lengte door te snijden (dit kan best rond 14:00 u, wanneer het bevroren weefsel geoxideerd en bruin geworden is). Naarmate de ernst van de bevriezing toeneemt, loopt deze schade op. De beoordeling van deze letsels wordt opgedeeld in 4 klassen: schade aan de stamper (klasse 2), schade aan de stamper en de bloembodem (klasse 3) en schade aan de stamper, de bloemboden en de ovules (klasse 4, zwaarste klasse) (Figuur 3). Schade aan de stamper verhindert verdere bestuiving, maar dit is geen probleem wanneer de bloem reeds bestoven is. Schade aan de ovules betekent bij appel, kers en niet- parthenocarpe peer (alle peren behalve ‘Conference’) dat de bloem afsterft en dat er geen vrucht zal gevormd worden. Schade aan de bloembodem zorgt voor wisselende gevolgen: er bestaat een grote kans dat de bloem afsterft, en als er toch een vrucht van komt, bestaat er grote een kans op zware schilafwijkingen en eventuele misvormingen.

Figuur 3 - Verschillende klassen van inwendige schade aan pitfruitbloemen na vorst (Bron: pcfruit).

Houd bij het vaststellen van vorstschade rekening met de hoogte in de boom: na windstille vorstnachten kan het percentage beschadigde bloemen veel lager liggen op 2m hoogte in de boom dan op 1m hoogte (inversieverschijnsel). De ‘koppen’ van de bomen kunnen toch nog een heel behoorlijke oogst per hectare opleveren. 

'Conference’ is de uitzondering hierop: zelfs wanneer de ovule bevroren is, kan een bloem zich toch nog ontwikkelen tot een vrucht, dit vanwege de sterke neiging naar parthenocarpe vruchtzet. Indien men de bloemen na de nachtvorst behandelt met groeiregulatoren, eventueel in combinatie met 6-BA, dan kan deze parthernocarpe vruchtzet verder gestimuleerd worden (zie advies geabonneerden pcfruit tijdens vorstperiode). Het nadeel hiervan is echter wel dat vele vruchten dan een fles-vorm krijgen (langgerekte, smalle vruchten). Door het ontbreken van zaden zullen bevroren bloemen steeds kleinere vruchten produceren. Wanneer de vruchten met groeiregulatoren behandeld worden, moet er bovendien op gelet worden dat de vruchtzet niet te hard wordt gestimuleerd. Dit zou de vruchtmaat immers nog verder verlagen (dit is ook de reden waarom men bij de teelt van ‘Conference’ geen GA3 gebruikt).

De bomen van pit- en steenfruit produceren zeer veel bloemen in vergelijking met het aantal vruchten dat uiteindelijk aan de boom komt te hangen. Dit betekent dat er dus een vrij grote ‘marge’ bestaat vooraleer vorstschade ook effectief resulteert in een lagere opbrengst.  Bij appelen en peren volstaat het dat slechts 20 tot 30% van de bloemen (+- 2 bloemen/cluster) de vorstperiode overleeft om toch tot een volledige opbrengst te komen (wanneer voldoende bloemknoppen aanwezig zijn).

Wanneer een boom door zware vorstschade zeer weinig vruchten produceert, brengt dit de boom ‘uit balans’. Vooral relatief jonge bomen zullen de energie die ze normaal in hun vruchten investeren, inzetten voor een (te) sterke vegetatieve groei. (Wortel)snoei of groeiregulatoren kunnen een noodzakelijk neveneffect zijn van zware vorstschade.

Voor alle fruitsoorten geldt dat naarmate de bloem verder ontwikkeld is, de kritische nachtvorsttemperatuur stijgt: in vergelijking met een reeds ontwikkelde vrucht kan een bloem lagere temperaturen verdragen vooraleer deze hiervan schade ondervindt. Volgende tabellen tonen een overzicht van de kritische luchttemperaturen in functie van het ontwikkelingsstadium voor appel, peer en kers. Deze tabellen geven de luchttemperatuur aan waarbij er respectievelijk 10% en 90% van de bloemen/vruchten wordt gedood bij een blootstelling van 30 minuten.

Tabel 2 - Kritische temperaturen (°C) ifv het ontwikkelingsstadium bij appel  (Bron: pcfruit, aangepast van Snyder en de Melo-Abreu, 2005).

Tabel 3 - Kritische temperaturen (°C) ifv het ontwikkelingsstadium bij peer (Bron: pcfruit, aangepast van Snyder en de Melo-Abreu, 2005)

Tabel 4 - Kritische temperaturen (°C) ifv het ontwikkelingsstadium bij kers (Bron: pcfruit, aangepast van Snyder en de Melo-Abreu, 2005).

Deze kritieke temperaturen komen grotendeels overeen met deze van gelijkaardig pit- en steenfruit in overeenkomstige ontwikkelingsstadia. De tabellen toegespitst op specifieke andere teelten van pit- en steenfruit kunnen teruggevonden worden via deze link of deze  geïllustreerde versie (in °F, omrekenen naar ° C met (0°F − 32) × 5/9).

Er bestaan verschillende versies van deze tabellen. Zij worden opgesteld door takken met bloemen gecontroleerd af te laten koelen in koelkamers. De resultaten van deze testen kunnen desalniettemin afwijken van de effecten die optreden ‘in het veld’, waar sterke stralingsverliezen bij open hemel ervoor kunnen zorgen dat de bloemen afkoelen tot temperaturen onder de luchttemperatuur. Afhankelijk van de positie in de kruin kunnen sommige bloemen meer of minder warmteverliezen. Het effect van de duurtijd van verlaagde temperaturen op de uiteindelijke vorstschade is minder duidelijk, maar de duur van nachtvorst wordt over het algemeen als minder belangrijk ingeschat dan de laagste temperatuur die bereikt wordt aan de bloem/vrucht. Wanneer bij vorstbeschermingstechnieken wordt verwezen naar ‘bescherming tot …°C’, wordt hiermee de laagste temperatuur bedoeld waarbij het meest gevoelige stadium van een specifiek gewas nog 100% beschermd kan worden.

A: onbeschadigde bloem; B: Bloem met vorstschade onmiddellijk na vorstnacht: stampers en vruchtbeginsel zijn afgedood en bruinzwart geworden; C: Bloem met vorstschade enkele dagen na vorstnacht: stampers en vruchtbeginsel zijn afgevallen